Door Joost Melten

Laagspanning

De norm ‘NEN 3140 Bedrijfsvoering van elektrische installaties – Laagspanning’ is van toepassing op het werken aan, met, of in de buurt van elektrische laagspanningsinstallaties en elektrische arbeidsmiddelen. Het doel van de norm is het bewerkstelligen van veilige werkomstandigheden voor iedereen die bij die bedrijfsvoering – dat wil zeggen ook bij onderhoud, gebruik, inspectie en beheer – is betrokken. Onder ‘elektrische arbeidsmiddelen’ vallen niet alleen machines en gereedschappen, maar ook alle andere elektrische apparatuur die in het pand in gebruik is.

Spanningsloos

Naast het beschrijven van definities en uitgangspunten gaat de tekst van de norm vooral over hoe je je organisatie moet inrichten, wie voor wat verantwoordelijk is, en over de binnen de norm te volgen procedures en protocollen. NEN 3140 beschrijft bijvoorbeeld hoe je er voor zorgt dat je aan een spanningsloze installatie kunt werken. En hoe je zo veilig mogelijk kunt werken aan een installatie die toch onder spanning moet blijven, bijvoorbeeld omdat uitschakelen nog gevaarlijker is.

Leestip: Energiedistributiesystemen: gedegen onderhoud onontbeerlijk

NEN 3140 en NEN 1010

Een op het eerste gezicht verwante norm is ‘NEN 1010 – Elektrische installaties voor laagspanning’, die zelfs buiten de branche een begrip is. Deze norm vloeit voort uit het Bouwbesluit en houdt zich bezig met de gebruikte materialen en de installatie zelf, terwijl NEN 3140 aansluit bij de Arbowet en zich vooral richt op de werkende mens en de interacties tussen mens en installatie. Uiteindelijk zijn beide normen bedoeld om mensen, dieren en dingen te beschermen. De toepassing van NEN 1010 is voorgeschreven in het Bouwbesluit en wettelijk verplicht bij het ontwerp en aanleg van een elektrische installatie. Is dus gericht op de eigenaar van een elektrische installatie, gewoonlijk ook de eigenaar van het betreffende pand.

Werkgevers

NEN 3140 is geschreven met het oog op werkgevers. Zij moeten er volgens de Arbowet immers voor zorgen dat hun werknemers veilig kunnen werken.

Toepassing NEN 3140 vrijblijvend?

Maar de toepassing van specifiek NEN 3140 wordt niet genoemd in de Arbowet, waardoor je zou kunnen concluderen dat de toepassing vrijblijvend is. Volgens Richard Groenewegen -lid van normcommissie die zich bezighoudt met het bij de tijd houden van NEN 3140 – is dat een onjuiste conclusie, “omdat in NEN 3140  juist is omschreven hoe je aan de diverse wettelijke verplichtingen kunt voldoen”.

Lees meer hierover in het artikel: Is NEN 3140 nou wel of niet verplicht?

Periodiek controleren

De Arbowet geeft de verplichting om ‘de arbeidsplaats periodiek te controleren’. Die verplichting is voor elektrische installaties uitgewerkt in NEN 3140, die stelt dat elektrische installaties en arbeidsmiddelen ‘met een passende regelmaat’ moeten worden geïnspecteerd. Dat lijkt een tamelijk vage omschrijving, maar in twee normatieve bijlagen is uitgewerkt hoe je de tijd tussen twee opeenvolgende inspecties kunt bepalen. Essentieel bij het uitvoeren van een NEN 3140 inspectie is de zogeheten Installatieverantwoordelijke (IV).

Leestip: De financiële risico’s van een NEN 3140 inspectie

Criteria

De Installatieverantwoordelijke kan voor elektrische installaties de inspectiefrequentie bepalen aan de hand van criteria als de leeftijd en kwaliteit van de installatie, de omgeving waarin de installatie wordt gebruikt en de deskundigheid van de gebruikers. Bij elektrische arbeidsmiddelen gaat het om de criteria gebruiksfrequentie, de kans op beschadigingen en ook weer de omgevingsfactoren en de deskundigheid van de gebruikers. Uiteindelijk is het de Installatieverantwoordelijke die bepaalt wanneer welke installaties en welke arbeidsmiddelen zullen worden geïnspecteerd. En dat oordeel kan natuurlijk per IV verschillen.

NEN 3140-inspectie: Wat en Hoe

Een NEN 3140-inspectie – dat wil zeggen wz een inspectie volgens de procedure van NEN 3140 – omvat een visuele inspectie van de installatie of het arbeidsmiddel, gevolgd door metingen en/of beproevingen en tenslotte het rapporteren van de resultaten. Bij het inspecteren van een installatie kun je bijvoorbeeld denken aan het meten van de isolatieweerstanden en het controleren van de werking van de aardlekschakelaars. Welke meetinstrumenten je daar bij gebruikt bepaalt de inspecteur, die wel moet vastleggen welke zijn gebruikt. Uitgebreide informatie over hoe je kunt meten is bijvoorbeeld te vinden in het ‘praktijkboek Metingen en Thermografie’ van elektrotechnisch adviseur Nico Kluwen, of zijn Whitepaper ‘Metingen uitvoeren volgens NEN 3140’.

Een vakopleiding tot inspecteur bestaat niet

Iemand die inspecties volgens NEN 3140 uitvoert, moet volgens de norm een zogeheten ‘Vakbekwaam Persoon’ zijn (VP), met voldoende kennis en ervaring op het gebied van elektrotechniek en inspecties. Iedere VP moet als basis minimaal een elektrotechnische vakopleiding op niveau 2 hebben. Een echte vakopleiding tot inspecteur NEN 3140 is niet vereist en bestaat ook niet.

Cursussen NEN 31430

Maar, met een algemene elektrotechnische vakopleiding heeft iemand volgens Groenewegen niet voldoende kennis en ervaring op het gebied van inspecteren: “Om wat dit betreft vakbekwaam te kunnen zijn  is een aanvullende inspectiecursus nodig. Ook al wordt zo’n cursus of training in de normtekst niet specifiek genoemd.” Er zijn diverse organisaties die trainingen verzorgen die zijn gericht op het inspecteren volgens NEN 3140. Bijvoorbeeld Ambitech, ROVC, SBK, Ingenium, Arepa, en NEN zelf. Om de kennis van een VP op peil te houden, kan hij of zij periodiek herhalingscursussen volgen.

Een VOP is weer wat anders dan een VP

Een Vakbekwaam Persoon (VP) moet niet worden verward met een VOP, een Voldoende Onderrichte Persoon, die slechts eenvoudige elektrotechnische werkzaamheden mag uitvoeren.  

Het inspectierapport is vormvrij

NEN 3140 schrijft alleen voor dat de resultaten van een inspectie moeten worden vastgelegd en niet welke vorm het inspectierapport moet hebben. Peter Treffers van elektrotechnisch adviesbureau Elektroraad: “Heel wat anders dan bij NEN 1010, die voor een inspectie van nieuwe installaties een toelichting van ruim drie pagina’s heeft over wat er allemaal in het rapport moet staan. Er is in de praktijk wel een soort vorm ontstaan, waarin het vooral over de technische kant van de geïnspecteerde installatie gaat.”

‘Afwijkingen vastleggen’

Groenewegen: “Als je de afwijkingen maar vastlegt in het inspectierapport. Bijna niemand zit  te wachten op eindeloze tabellen met meetwaarden. Die hoef je dus ook niet vast te leggen. Het is veel belangrijker dat het herstel vlot plaats vindt. Dáár wordt een installatie pas veiliger van.”

Risicoclassificatie

Elektroraad heeft het initiatief genomen om de bij een inspectie geconstateerde gebreken eenduidiger te classificeren. En wel in slechts drie categorieën, op basis van de risico’s die de gebreken opleveren. De classificatiemethode geldt niet alleen voor inspecties volgens de procedure van NEN 3140, maar ook voor die volgens NEN 1010.

Dit artikel en de er aan gelinkte teksten gaan globaal in op een aantal aspecten van NEN 3140, op basis van gesprekken met deskundigen. De opmerkingen en formuleringen zijn onder voorbehoud; in de norm zelf kunt u de geldende, exacte formuleringen vinden.