Door Joost Melten

De initiatiefnemers van het wooncomplex in Eindhoven waren projectontwikkelaar VA2 in Waalre en Van der Meeren Vastgoed in Eindhoven. In 2013 werd het plan getekend en verder ontwikkeld. Waarom is er gekozen voor gasloze woningen, in een tijd dat zoiets toch niet voor de hand lag? “Omdat we erg geloofden en nog steeds geloven in het gasloze tijdperk”, vertelt Luc van Aken, directeur/eigenaar van VA2.

Gasloos gebouw

“Er deden indertijd al wat geluiden de ronde dat in de toekomst nieuwbouwwoningen niet meer op het aardgasnet zouden worden aangesloten. Toen hebben wij gekeken hoe je een gasloos gebouw energetisch zo kunt inrichten dat het op een hoog energielabel uitkomt. Omdat we het complex ook als beleggingsproduct zagen, wilden we het op die manier goed voorbereiden op de toekomst”, vertelt Van Aken.

Installatietechnisch ontwerp in BIM

Slokker Bouwgroep Eindhoven kreeg opdracht als hoofdaannemer het engineeringstraject verder op te pakken en te begeleiden. Het bedrijf schakelde Bureau Bouwkunde uit Rotterdam in om het bouw- en installatietechnische ontwerp volledig in BIM uit te werken. Voor Slokker Bouwgroep was dit niet alleen het eerste gasloze project, maar ook het eerste project dat volledig in BIM werd uitgewerkt. Ook VA2 had geen eerdere ervaring met gasloze projecten, maar had dat wel met projecten die volledig in BIM waren uitgewerkt. Van Aken ziet BIM als een modern communicatiemiddel: “Iedereen werkt in het zelfde model, waardoor je efficiënter kunt werken en de faalkosten afnemen.”

All-electric

Het speelde allemaal ruim vóór 1 juli 2018, de datum per wanneer het niet meer verplicht was om een nieuwbouwwoning op het aardgasnet aan te sluiten (Wet Voortgang Energietransitie, VET). Voor het achterwege laten van zo’n aansluiting was het dus nodig om ontheffing aan te vragen. Dat bleek overigens geen probleem. “Ik weet het niet zeker,” zegt Van Aken, “maar ik heb de indruk dat we met dit wooncomplex in Nederland een van de eersten waren met een gasloos nieuwbouwproject. We waren in ieder geval de eerste met een gasloos project van deze omvang.”

Vertegenwoordigers

Frans-Josef Swinkels werd, in zijn hoedanigheid van adviseur W-installaties, in januari 2016 lid van het toen samengestelde bouwteam: “De bouwkundige planuitwerking in 3D was op dat moment in de basis klaar en de contouren van de woningen stonden al voor een groot gedeelte vast. Toen zijn we in het bouwteam — waarin onder anderen Erik van Leuken van ErikZon zat als adviseur E-installaties — begonnen het plan verder installatietechnisch uit te werken. Uitgaande van het concept ’gasvrij’, wat ook mij erg aansprak. [intermezzo:1] Onze ontwerpen werden door Bureau Bouwkunde vervolgens in het 3D BIM-model verwerkt. Er zaten geen installateurs aan tafel, maar wij adviseurs waren in principe hun vertegenwoordigers in het bouwteam, om te kijken hoe we het installatietechnisch allemaal het beste konden invullen. Pas toen dat rond was, hebben we er installateurs bij gezocht. Voor de W-installaties viel de keus op KIN-Installatietechniek in Rijen, voor de E-installaties werd Thijssen Elektro in Deurne de hoofdinstallateur.”

Om ruimte te besparen in de woningen zelf zijn de individuele meterkasten (voor elektriciteit en water) samengebracht in centrale ruimtes in het gebouw.

Individuele warmtepompen

Voor het leveren van ruimteverwarming en warmtapwater viel de keuze van het bouwteam op individuele ventilatielucht/water-warmtepompen, meestal kortweg ventilatiewarmtepomp genoemd. Waarom is niet gekozen voor een gemeenschappelijke water/water-warmtepomp met bronnen voor koude- en warmteopslag? “Ja, dat was natuurlijk ook een optie,” beaamt Swinkels, “maar daar zitten wel een aantal nadelen aan vast. Zo moet je dan vanuit de bron met vrij grote leidingen door het gebouw heen en bovendien moet je een extra ruimte creëren waar je die gemeenschappelijke warmtepomp in kunt zetten. Bovendien moet je de beschikking hebben over een terrein waar je de bronnen kunt boren. Het complex staat middenin de stad en we zouden op gemeentegrond moeten boren, om zo de haal- en de breng-bron ver genoeg uit elkaar te kunnen zetten. Een andere optie zou een centrale buitenluchtwarmtepomp op het dak zijn. Maar ja, dan moet je ook weer met leidingen door het gebouw en moet je in elke woning individuele bemetering aanbrengen.”

[intermezzo:2]

Ecolution

Elke een- of twee-kamerwoning in Rapelenburg Residence heeft hetzelfde type ventilatiewarmtepomp: de Ecolution Combi 50 van Inventum, met een verwarmingsvermogen van maximaal 2,5 kW. Hierin is standaard een elektrische naverwarmer opgenomen van 2 kW. Onder de warmtepomp is een boilervat van 20 liter gemonteerd, óók van Inventum. De warmtepomp zorgt voor het mechanisch afzuigen van de binnenlucht in de woning en onttrekt daar in het voorbijgaan warmte aan. Niet alleen voor de LT-vloerverwarming, maar ook voor de bereiding van warmtapwater, dat wordt opgeslagen in het boilervat. Net als in de warmtepomp zit daar een elektrisch element in voor eventuele naverwarming. De afzuigventielen zitten in de keuken, de badkamer en — indien aanwezig — de aparte slaapkamer. De verse lucht komt binnen via roosters boven de ramen.

Kast

Waarom heeft het bouwteam voor juist deze warmtepomp gekozen? ”Het gaat om kleine woningen, studio’s van 21 m2 en twee-kamerappartementen van 48 m²,” licht Swinkels toe, “waarin we maar heel weinig plaats tot onze beschikking hadden. En omdat we niet allemaal split-units op het dak wilden, moest de complete warmtepomp inclusief de boiler in een niet zo grote kast passen. Er waren in 2016 niet veel warmtepompen op de markt die daar aan voldeden.”

Nadeel ventilatieluchtwarmtepomp

Een nadeel van deze en andere ventilatieluchtwarmtepompen is dat je er niet mee kunt koelen, iets wat met bijvoorbeeld een buitenluchtwarmtepomp wel kan. Swinkels: “Het zouden kleine, eenvoudige huurwoningen worden, voor mogelijkerwijs veel studenten. We beschouwden koeling eigenlijk als een luxe.” De noodzaak om te kunnen koelen was volgens Van Aken eigenlijk ook “niet zo groot, aangezien we buitenzonnewering hebben toegepast.”

Gerelateerde artikelen over all-electric projecten:

Rapelenburg Residence

Wooncomplex Rapelenburg Residence aan de Boutenslaan in Eindhoven is mei 2019 opgeleverd. Architect was Toon van Aken. Het ‘all-electric’ complex telt 225 wooneenheden: 144 studio’s (een-kamerwoningen) en 81 appartementen (twee-kamerwoningen), verdeeld over zes bouwlagen. Het bruto vloeroppervlak is ca 10.000 m2. Alle wooneenheden zijn voorzien van een aparte keuken, en een doucheruimte met wc. Voor ventilatie, ruimteverwarming (vloerverwarming) en warmtapwaterbereiding zorgen individuele ventilatiewarmtepompen, en op de met sedum-plantjes begroeide daken staan pv-panelen. Het gebouw heeft energielabel A++. De bouw startte januari 2018 in opdracht van projectontwikkelaar VA2 in Waalre en Van der Meeren Vastgoed & Projectontwikkeling in Eindhoven. Hoofdaannemer was Slokker Bouwgroep Eindhoven.

Het complex is vorig jaar verkocht aan een woningbouwbelegger.